टोखा टाइम्स । स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु थीथीकथंया जीवन्त संस्कृतित मध्ये छगू महत्वपूर्ण संस्कृति रुपय् दयाच्वंगु गथांमुगः नं खः । गथांमुगः नखःयात उदाय्तसें नं महत्व बिया हना वयाच्वंगु दु । थुगु दिं कुन्हु याय्माःगु सांस्कृतिक ज्याखँत उृदाय्तसें नं थःगु नेवाःपनया आधारय् न्ह्याका हयाच्वंगु दु । थुगु गथांमुगः दँय्दसं दिल्लागा चःह्रे खुन्हु हनीगु नखः खः । गथांमुगःयात घण्टाकणर् धकाः तकं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु ।
थुगु नखः नाप स्वापू दुगु गथांमुगःयात थीथी व्याख्या याना वयाच्वंगु दु । गथांमुगःयात त्रिशक्ति त्रिपद भैरव, शिवया प्रतिक, अर्धनाटेश्वर, उमामहेश्वरया प्रतिककथं नं कायगु यानातःगु दु । गथांमुगः नखःया दिंयात तान्त्रिक विधिया ल्याखं तसकं महत्वपूणर्गु दिं कथं नं नालातःगु दु ।
नापनापं शक्ति साधनाया दिंया रुपय् नं काय्गु यानातःगु दु । उकिं तःतःधंगु सिद्धि जुइगु दिं धकाः नं थुगु दिंयात नालातःगु दु । तसकं कडागु दिं कथं नालातःगु गथांमुगः चःह्रे खुन्हु स्वनिगःया गां गामंनिसें त्वाः त्वालय् तकं गथांमुगः दय्का वाय् यंकेगु याना वयाच्वंगु दु । थुकथं वाय् यंकेगु धैगु विकृतियात चीकेगुु खः ।
गथांमुगः चःह्रे खुन्हु चिचीधीपिं मस्तय्त नँयागु कलि न्ह्याकेगु, तःतःधीपिन्सं पञ्चधातु नँ, ली, सिजःया अंगू तकं न्ह्याय्गु चलन दयावयाच्वंगु दु । कडागु दिं जूगुलिं भूतप्रेतं थिइ मफयेमाः धकाः अथे अंगू न्ह्याय्गु व कलि न्ह्याकेगु याना वयाच्वंगु धैगु जनधारणा दयाच्वंगु दु । गथांमुगः नखः झिंप्यंगूगु शताब्दीया इलंनिसें हे न्ह्याका वयाच्वंगु नखः खः धकाः तकं धय्गु याना वयाच्वंगु दु ।
येँया थाय् थासय् दुवातय् गथांमुगः थना तयगु चलन दु । अले हाःनाः मदुम्ह छम्ह मचायात गथांमुगःया लागा धकाः उगु थासय् छेँय छेँय् नापं पसलय् पसलय् तकं छ्वया अजु जय् हाः धकाः हाय्का ध्यबा फ्वंके छ्वइगु चलन नं थौं तक दयाच्वंगु दु । अले उम्ह मचायात हे गथांमुगः क्वःथय्के बिइकाः देशं पिने अर्थात बस्तीं पिने तक लुया साला यंकाः खुसिइ चुइके यंकीगु चलन दयाच्वंगु दु ।
न्हय्पं कथिया स्वपा तुति दय्का गथांमुगः दय्केगु चलन दु । अथेहे हासाय् रंगं लाखेया ख्वाःपाः थें च्वंक च्वया गथांमुगः धकाः तय्गु चलन दु । अथे गथांमुगःयात लुयाः यंकीगु इलय् मिजं मस्तय्सं न्हय्पं कथिं दाया वनेगु नं चलन दु । गथांमुगः लुयाः यंकाः वइगु यात हे दुवातय् च्वंम्ह भूत वाय् यंकीगु खः धैगु धारणा दयावयाच्वंगु दु । अर्थात गथांमुगःयात भूतया प्रतिक बिया मच्वंगु नं मदुगु मखु ।
गथांमुगःयात मिजं मस्तय्सं हे लुया यंकीगु नापं दक्ले अप्वः मिजं मस्त हे सक्रिय जुइगु जुया हे जुइ थुगु नखःयात काय्मचा नखः नं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु । थुगु कथं सामुहिक रुपं गथांमुगः थौं तक नं नेवाःतय्सं हना थुकिया दर्शन पक्षयात ब्वयगु याना वयाच्वंगु दु ।
गथांमुगः नखः खुन्हु नेवाःतय्सं थःथःगु छेँय् बँ थिलेगुनिसें सुचुपिचु याय्गु चलन दुसा थुकथंया ज्याखँत नेवाःतसें याना वयाच्वंगु दु ।
गथांमुगः कुन्हु गणेश, कुमार,आजु द्यः व थीथी द्यः आदि मिजं द्यःतय्त पुजा यायगु प्रचलन दु । बौ तय्ग्ु धकाः भ्यगतय् म्वः, ला, हि, छ्यंगु, क्वँय्, तावःतु, न्हिप्यं, आदि थीथी कचिगु ला, कः, लाभा, छा, बौस्वां धुपाय्, इताः, सिसाबुसा, मरी, सम्हय्बजि, च्वकाबजि, कचिगु ख्यें, तयाः दुवातय्, पीठय् तय् यंकेगु चलन दु । थुकथं बौ वाय् धुंकाः खुखाखरुइ नकिं ताना खापा तिना चुकु तयाः दुहां वय्धुंकाः सुं नं हानं पिहां वने मजिल धैगु मान्यता नेवाः समुदाय दुने दु । थुकथं बौ वाय् धुंकाः सकले झ्वलिक च्वना सम्हय् वाः भ्वय् नय्गु चलन दु ।
थ्व दिं कुन्हु थीथी नेवाःतसें पुजा याय्गु चलन दु । गुलिं नेवाः जातिं सिन्हः पुजा, वाय् न्यागः स्वना पुजा हिइका, गुरुजु तयाः आगं द्यः पुजा याना म्वय् नयगु चलन नं दु । नापं थीथी कथंया धुपाय्, इकाः पकाः, गुंगू हलू तयाः धूप थनेगु नं चलन दु । धुपं पति, की आदि विषालु कीत सी धैगु मान्यता दुगुलिं हे थुकथं याइगु खः ।
नेवाःतय्सं थःथःगु छेँया लुखाय् नँया की अर्थात स्वकिं दुगु की तायगु तकं याना वयाच्वंगु दु । उकियात प्याकीं धायगु यानातःगु खः । थुकथं नेवाःतसें थःगु छेँय् छेँय् प्याकिं ताइगु धइगु नं छगूकथं भूतप्रेत छेँय् दुहां वय् मफय्माः धैगु मनसाय कथं हे खः । गथांमुगः नखः खुन्हु यक्वः तःजिक नखःया रुपय् हनेगु ज्या मयासां नं नेवाःतय्सं तसकं महत्व थुगु नखःयात बिया वयाच्वंगु दु ।
वास्तवय् गथांमुगः नखः हनेगु अले भूत वाय्गु धइगु सिनाज्या अर्थात वा पिइगु ज्या क्वचाय् धुंकूपिन्सं जक याइगु खः । उकिं सिनाज्या क्वचाःगुया संकेत बिइगु कथंया नखः गथांमुगः नखःया रुपय् कया वयाच्वंगु खनेदु । त्वाः त्वालय् दुवातय् थनीगु अले लुया यंकीगु गथांमुगः धइगु त्वाःया फोहरयात भूतया प्रतिक दय्का यंकीगु कथं नं नालातःगु दु । त्वालय् हे दयाच्वंगु न्हय्पं कथिया कलात्मक कथं भूत दय्का वाय् यंकीगु खः । छगू कथं फोहरयात विसर्जन याइगु खः ।
गथांमुगः नखःयात थाय् थाय् पतिकं थःथःगु कथं हना वयाच्वंगु जूसां थ्व नितान्त बुँज्या नाप स्वापू दुगु अले फोहर नाप स्वापू दुगु नखः खः । थुगु नखः सरसफाई याइगु नखःया रुपय् काय्माःगु अवस्था नं खनेदु । नेपाः कृषि प्रधान देय् जूगु हुनिं थनया मू ज्या धैगु हे वा पिइगु खः । उकिं ज्या सिनाज्या क्वचाल धकाः घोषणा याइगु अले मनोरंजनया नितिं गुंला लाखे पिकाय्गु ई वल धकाः बिइगु संकेत कथं नं गथांमुगः नखःयात कायगु यानातःगु दु । गथांमुगः क्वचाय्सातं हे गुंला क्यना गुंलाबाजं थाना द्यःप्रति भक्तिभाव तय्गु ज्या नं जुया वयाच्वंगु दु । अले त्वाः त्वालय् दाफा थाय्गुनिसें सांस्कृतिक बाजं थाय्गु ज्याया शुरुवात नं जुइगु खः ।
सिथि नखःनिसें दिनाच्वंगु सांस्कृतिक बाजं थाय्गु, न्ह्याइपुगु ज्या गथांमुगःनिसें सुरु याइगु अले व हे गथांमुगःनिसें फुक्ककथंया नखःत झ्वलाकं वइगु जुया गथांमुगःयात छुमा नखः नं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु । बुँज्या नाप जक स्वापू दुगु मखु नखः चखःया सुरु जुइगु संकेत कथं नं गथांमुगः नखःयात नालाः वयाच्वंगु दुसा थुकिया महत्व थौंया इलय् नं नेवाःतय्सं बिया वयाच्वंगु अवस्था खनेदु ।
गथांमुगः नेवाःतय्सं जक हनेगु यानाः वयाच्वंगु छगू नखः खः । थ्व नखः थीथी खँत नाप स्वापु दुगु नखः जुया झीसं मिखा चायका दँय्दसँ थःपिन्सं फुकथं निरन्तर रुपं माने याना च्वनेमाःगु दुृ । झीसं थःगु तजिलजियात सीका माने यात धाःसा जक उकिया मू तच्वः दयाच्वनीगु खः । उकिं गथांमुगः नखःया विषयलय् चिन्तन याना स्वया वनेमाःगु खनेदु
सम्यक वाःपौ च्वमि ः सुगत रत्न सिन्दुराकार
२०७९ श्रावण १० गते मंगलवाः