सुविन्द्र श्रेष्ठ
लेखक: Hikmat Dangol
प्रकाशित मिति: २०८२ बैशाख, २०
श्रेणी: फिल्म समीक्षा |
लामो समयपछि म सिनेमा हलको अँध्यारो कुना च्यापेर बसेँ—भएछ, एक दशकभन्दा बढी। हिजो लबिम मलमा प्रदर्शन भइरहेको “भूठान” हेर्ने मौका जुर्यो। नेपालमा निर्मित भए तापनि, फिल्मको कथा र पीडा सीमा नाघेर मनभित्र छिर्छ—न केवल भूटानी शरणार्थीका लागि, तर जुनसुकै नागरिकले आफ्नो देश गुमाउँदा भोग्नुपर्ने अस्तित्व संकटका लागि पनि।
विषय: विस्थापनको स्मृति र देशप्रेमको विम्ब
‘भूठान’ केवल एक फिल्म होइन, यो स्मृति र यथार्थको जटिल मिलन हो। यो कथा हो विष्णुप्रसाद नामक पात्रको, जो दशौं वर्षदेखि झापास्थित शिविरमा बसेको भूटानी शरणार्थी हो। उनले देश फर्कन अनेक प्रयास गर्छन् — कागजपत्र मिलाउन, नीतिगत अनुरोध गर्न, र अन्ततः पापमोचनको आशामा धर्म परिवर्तन गर्नेसम्म।
धर्म परिवर्तनको दृश्य केवल बाहिरी क्रिया मात्र होइन, बरु उसको आन्तरिक विछोडको चरम बिन्दु हो। एउटा मानिस आफ्नो सम्पूर्ण विश्वास, अस्तित्व र धर्म त्याग्न तयार हुन्छ — केवल एकपटक फेरि आफ्नै माटो टेकिन भनेर।
द्वन्द्व: पुस्ता र पहिचानबीचको अन्तर
फिल्मले उत्कृष्ट ढंगले देखाउँछ — पुरानो पुस्ताको देशप्रतिको अविचल मोह र नयाँ पुस्ताको उदासीनता। वृद्धहरू भन्छन्, “एकचोटि फर्कन पाए हुने,” जबकि छोराछोरीहरू भन्छन्, “त्यो त हाम्रै देश हो र?”
त्यहीँबाट उठ्छ प्रश्न: देश के हो — भूगोल, शासन कि स्मृति?
प्रस्तुति: दृश्यले बोल्ने प्रयास
फिल्म दृश्यात्मक हिसाबले मजबुत देखिन्छ। केही दृश्यहरू मौनता र फ्रेमको उपयोगद्वारा दर्शकलाई सोच्न बाध्य पार्छन्। संगीत, पृष्ठभूमि स्कोर र छायांकन सन्तुलित छन्। निर्देशन चाहिँ केही ठाउँमा गहिराइमा जान हिच्किचाएको महसुस हुन्छ — विष्णुप्रसादको अनुनय/विलाप ‘दिल छेडिने’ खालको हुन सक्थ्यो, तर त्यो स्तरमा पुग्दैन।
स्मृतिदंश जस्तो संवेदनशील विषयलाई अझ बढी गहिराइ दिन सकिने सम्भावना थियो। उदाहरणस्वरूप, “The Terminal” (2004) जस्तो फिल्ममा पात्रको देशप्रेमले दर्शकलाई भावविह्वल बनाउँछ। ‘भूठान’ त्यही प्रभाव बनाउन खोज्छ, तर त्यहाँ पुग्न नसक्नु यसको सीमितता हो।
हलको मौनता: सन्देशभन्दा परको अनुभूति
फिल्म सकिएपछि हलमा मौनता थियो। धेरैजसो दर्शक बोलिरहेका थिएनन्। त्यो मौनता असन्तुष्टि पनि हुनसक्थ्यो, तर मलाई लाग्यो — त्यो मौनता “सन्देश” हो। कहिलेकाहीं फिल्मले हृदयमा केही त्यस्तो छोडेर जान्छ, जसलाई शब्दमा पोख्न सकिन्न।
निष्कर्ष: एक पटक हेर्नैपर्ने फिल्म
‘भूठान’ सबै दृष्टिले परिपूर्ण फिल्म होइन, तर नेपाली समाज र राजनीतिक इतिहासमा एउटा महत्वपूर्ण दस्तावेज हो। भूटानी शरणार्थीमाथिको कथा नेपाली दर्शकहरूलाई शायद पराइ लाग्न सक्छ, तर यसको अन्तरनिहित पीडा — “आफ्नै देशबाट तिरस्कृत हुनु” — हामी सबैलाई छुन्छ।
